Jak czytać etykiety?

Ostatnio pisałyśmy o pułapkach żywności typu "light", oraz jak ważne jest czytanie etykiet. Dzisiaj chcemy przybliżyć Wam temat znakowania żywności.  Dla konsumenta ważna jest umiejętność rozumienia informacji podanych na etykietach produktów spożywczych po to, by ich spożywanie było bezpieczne dla zdrowia.
Zatem, czy wiesz co tak właściwie powinno znaleźć się na prawidłowej etykiecie? Orientujesz się jakie warunki powinna spełaniać? Znasz cele znakowania żywności? Jeśli na wszystkie pytania odpowiedź brzmiała:,,NIE", koniecznie czytaj dalej :)

Dlaczego znakują?

Najważniejszym argumentem za wprowadzeniem znakowania żywności stał się wymóg zwiększenia bezpieczeństwa żywności. Pojawiło się wiele schorzeń przewodu pokarmowego, wpływających na konieczność wyeliminowania z diety różnych produktów (np. choroba trzewna - celiakia, która wymaga usunięcia glutenu z jadłospisu), ale i coraz częściej spotykamy osoby wyznające specyficzne ideologie (weganie, ekolodzy).

Jaki jest cel znakowania? Nadrzędny to ochrona zdrowia i życia, a także rzetelności handlu. Znakowanie ma stwarzać konsumentowi warunki do podejmowania świadomego i swobodnego  wyboru produktów. Jest to również element wpierający edukację żywieniową konsumentów.

Regulacje prawne

Podstawowym aktem prawnym regulującym znakowanie żywności jest Ustawa o bezpieczeństwie żywności i żywienia. Wskazuje ona  zadania prawidłowego znakowania, oraz wymienia elementy oznakowania, które muszą być zawarte na opakowaniu lub etykiecie.  Bardzo istotnym jest również ROZPORZĄDZENIE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (UE) NR 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r., który kompleksowo reguluje reguły dotyczące znakowanie produktów spożywczych. Najważniejsze modyfikacje w odniesieniu do wcześniej obowiązujących przepisów tyczyły się m.in.: obligatoryjnego informowania o wartości odżywczej produktu, wprowadzenia wymagań mających na celu zwiększenie czytelności etykiet, zamieszczania klarownych i pełnych informacji o alergenach, podawania kraju pochodzenia.

Ustawy te są bardzo ważne, ponieważ pozwalają na uniknięcie fałszywych informacji czy też ich braku ze strony producentów żywności. 

Jakie musi być oznakowanie?

 - wyraźne, czytelne, przejrzyste
 - niezmywalne 
- umieszczone w widocznym miejscu 
- oznakowane w języku polskim
- nie mogą być ukryte, zasłonięte
- informacje nie mogą wprowadzać konsumenta w błąd!
- nie mogą przypisywać właściwości, których produkt nie ma
- specyficzne działanie musi być poparte certyfikatem 

Co musi zawierać etykieta?

Nazwę żywności -  powinna odpowiadać nazwie ustalonej w przepisach prawa dla danego rodzaju środków spożywczych np. sok, masło, dżem; gdy nie ma nazw w przepisach, producent musi zastosować nazwę zwyczajową ( akceptowalna przez konsumenta, której nie ma potrzeby wyjaśniania ) np.: chipsy, kawa zbożowa; Występuje również nazwa opisowa , zawierającą opis środka spożywczego, a w razie potrzeby również jego zastosowania, który jest wystarczająco jasny i w sposób jednoznaczny odróżnia dany produkt od pozostałych np.: chrupki ryżowe z sezamem (producent musi podać procentową zawartość dodatku - tutaj sezam - umieszczonego w nazwie); przepisy prawa zakazują stosowanie tylko nazw fantazyjnych 

Wykaz składników - składniki muszą być wymienione w porządku malejącym według ich masy w momencie użycia. Konieczne jest procentowe przedstawienie zawartości składników. Istnieją odstępstwa od zamieszczania wykazu składników pod warunkiem, że do danego produktu nie dodano żadnego dodatkowego składnika np. ser czy masło, fermentowane mleko i śmietan, do których dodano składników innych niż przetwory mleczne, enzymy spożywcze  i kultury bakterii konieczne do ich wytworzenia lub, w przypadku sera innego niż ser świeży i ser topiony, sól potrzebna do jego produkcji.

PRODUCENT NIGDY NIE JEST ZWOLNIONY Z UMIESZCZENIA WYKAZU SKŁADNIKÓW ALERGENNYCH!

Wykaz wszelkich składników lub substancji powodujących alergie lub reakcje nietolerancji użytych przy wytworzeniu lub przygotowywaniu żywności i nadal obecnych w produkcie gotowym (nawet, jeżeli ich forma uległa zmianie)

Produkty alergizujące : orzechy oraz orzeszki ziemne, jaja, ryby, skorupiaki i ich pochodne, mięczaki, łubin, soja, mleko i jego przetwory (łącznie z laktozą), siarczyny, zboża zawierające gluten (lub ich przetwory), seler, gorczyca, nasiona sezamu.
Jeżeli dany produkt jest zaliczany do grupy produktów alergizujących (są to te produkty, o których wszyscy wiedzą), nie trzeba podawać takiej informacji (oznacza to, że na kartonie mleka nie piszemy raz jeszcze, że produkt zawiera mleko:P).
Dawniej informacje te nie zawsze były czytelne, jednak obecnie producent jest zobowiązany, by nazwy wszystkich substancji mogących wywołać alergie muszą zostać wyszczególnione za pomocą pisma wyraźnie odróżniającego się od reszty np. za pomocą czcionki, stylu (podkreślenie, pogrubienie) czy koloru tła.

Barwniki, których dodatek do produktu musi być zamieszczona na opakowaniu : żółcień pomarańczowa E110, żółcień chinoleinowa E104, azerolubina E122, Czerwień alura E129, Tartyzyna E102, pąs E124 . Producent musi zamieścić informację, że te substancje mogą powodować problemy z koncentracją.

Ilość określonych składników

Ilości netto żywności -podana w jednostkach masy lub objętości. 

Daty minimalnej trwałości* lub terminu przydatności do spożycia** - na trwałość danego produktu wpływa wiele czynników***. Bezpieczna żywność do momentu upłynięcia terminu przydatności do spożycia nie ma negatywnego wpływu na zdrowie czy życie konsumenta. Odpowiednie wyznaczenie tego terminu jest zatem kluczowe. 
Dokonuje się tego poprzez sprawdzenie jak długo i w jakich warunkach dany produkt może być przechowywany. Formą takiej weryfikacji jest wykonanie laboratoryjnych badań przechowalniczych (potwierdzają zadeklarowaną trwałość). Badania mogą obejmować mikrobiologię, organoleptykę oraz parametry fizykochemiczne. Zakres badań dobierany jest indywidualnie (zależy od cech produktu).

Specjalnych warunków przechowywania lub warunków użycia

Instrukcji użycia -  jest obligatoryjna zawsze wtedy, gdy jej brak uniemożliwiłby odpowiednie użycie danego środka spożywczego.

Danych identyfikujących podmiot odpowiedzialny za przekazywanie informacji na temat żywności, - nazwa / firma, adres podmiotu odpowiedzialnego ( w niektórych przypadkach kraj/ miejsce pochodzenia)

Informacji o wartości odżywczej - Umieszczenie na etykiecie produktów danych odnośnie ich wartości odżywczej ma pomóc w informowaniu konsumentów o ich przydatności żywieniowej, a także umożliwić porównywanie podobnych do siebie produktów. 
Produkt spożywczy na etykiecie musi informować o:
- wartości  kalorycznej/ energetycznej 
- ilości składników odżywczych,  niezależnie od tego czy środek spożywczy je zawiera czy nie.

W przypadku napojów o zawartości alkoholu większej niż 1,2% objętościowo wymaganym jest wskazanie informacji o rzeczywistej zawartości objętościowej alkoholu

Drogi Konsumencie! Czytając etykiety, dokonujesz świadomych i bezpiecznych wyborów żywieniowych. Jeśli jesteś rodzicem - kształtujesz nawyki swojej Pociechy.  Miej to na uwadze, kiedy wybierasz się na zakupy :)



*  data, do której właściwie przechowywany produkt zachowuje swoje właściwości. Umieszczana jest na środkach spożywczych, które mają stosunkowo długi okres przydatności (często mrożonych, chłodzonych lub suszonych). Jeśli taki produkt był odpowiednio przechowywany jego spożycie po sugerowanym czasie w dalszym ciągu będzie bezpieczne. Jednak  może on zmienić właściwości smakowe lub konsystencję.
** termin, po upływie, którego  produkt traci przydatność do spożycia. Umieszczona na środkach spożywczych nietrwałych mikrobiologicznie, łatwo psujących się (mięso, sery, ryby) Spożycie po sugerowanym przez producenta terminie przydatności może przyczynić się do zatruć pokarmowych! Co więcej, jeśli produkt przechowywany był w niewłaściwych (innych niż zaleca wytwórca) warunkach (np. w wyższej temperaturze) termin ten może znacznie się skrócić. 
****są to m.in.: skład chemiczny, mikroflora, sposób pakowania, określone warunki przechowywania.

Bibliografia

1.       http://www.haccp-polska.pl/oznakowanie.html

2.       https://gis.gov.pl/prawo-zywnosc/154-znakowanie-zywnosci

3.       Sałata B., Wymagania w zakresie znakowania produktów spożywczych, Radom, Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Oddział w Radomiu, 2015, ISBN 978-83-63411-52-7

4.       Śmiechowska M., Kłobukowski F., Bezpieczeństwo informacyjne – nowe kryterium jakości żywności w komunikacji rynkowej z konsumentem. HANDEL WEWNĘTRZNY 2017;1(366), s. 329-339

5.       Śmiechowska M., Znakowanie produktów żywnościowych. Ann. Acad. Med. Gedan. 2012, 42, 65–73

6.       Wąsowska-Grzesznik I., Obowiązek znakowania żywności. A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA OECONOMICA 270, 2012, s. 221-231